کشور ایران یکی از کشورهای نفت‌خیز جهان است و نفت و گاز اصلی‌ترین منابع درآمدی این کشور به‌شمار می‌آیند. بنابراین، رشته مهندسی نفت در ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. مهندسی نفت به کاربرد دانش و فناوری در فرآیندهای مرتبط با نفت، شامل اکتشاف، استخراج، برآورد مخزن و توسعه نفت، گاز و سایر ترکیبات هیدروکربنی از مخازن و انتقال آنها به پالایشگاه‌ها و صنایع مختلف می‌پردازد.
اهداف و ویژگی‌های رشته مهندسی نفت
هدف از ایجاد رشته مهندسی نفت تربیت متخصصانی است که درک جامع و کاملی از اصول زمین‌شناختی مرتبط با رخداد، اکتشاف و تولید هیدروکربن‌های مایع داشته باشند. این رشته ترکیبی از دانش‌های مختلف ریاضی، شیمی، زمین‌شناسی، مکانیک سیالات و ترمودینامیک است و در تمامی فرآیندهای مرتبط با صنعت نفت مانند اکتشاف نفت، حفاری، بهره‌برداری و انتقال و پالایش هیدروکربن‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند.
مناسب بودن رشته مهندسی نفت برای چه کسانی؟
افرادی که علاقه‌مند به دروس شیمی، ریاضی، زمین‌شناسی، فیزیک و زبان انگلیسی هستند، می‌توانند در این رشته موفق باشند. مهندسان نفت باید توانایی کار کردن در محیط‌های دشوار مانند سکوهای حفاری دریایی یا مناطق بیابانی را داشته باشند. تسلط به نرم‌افزارهای مرتبط با حوزه کاری مهندسان نفت مانند Eclipse، Petrel و OLGA نیز مفید است. همچنین، تسلط به زبان انگلیسی ضروری است زیرا بسیاری از دروس به این زبان تدریس می‌شود.
گرایش‌های رشته مهندسی نفت
در مقطع کارشناسی، رشته مهندسی نفت دارای گرایش‌های زیر است:
گرایش اکتشاف نفت:
مطالعه و بررسی نحوه شکل‌گیری هیدروکربن‌ها، تشخیص لایه‌های نفتی، تهیه نقشه‌های توپوگرافی و بررسی چین‌ها و گسل‌ها.
گرایش بهره‌برداری از منابع نفت:
وظایفی مانند پرفوراسیون، مهار شن، کنترل جریان حفاری، ارزیابی روش‌های انتقال و انتخاب تجهیزات جداکننده.
گرایش حفاری و استخراج نفت:
طراحی تجهیزات حفاری، انجام عملیات حفاری و استخراج، ارزیابی اثرات فناوری حفاری بر محیط زیست و ارائه راهکارهای مناسب.
گرایش مخازن هیدروکربوری:
تعیین مکان مناسب چاه‌های نفت، میزان تولید و روش‌های افزایش برداشت نفت و گاز.
دروس رشته مهندسی نفت
دانشجویان مهندسی نفت تا چند ترم اول مفاهیم یکسانی را مطالعه می‌کنند و از ترم چهارم به بعد به مباحث تخصصی هر گرایش می‌پردازند. دروس مشترک این رشته شامل:
- موازنه ماده و انرژی
- ترمودینامیک
- زمین‌شناسی نفت
- اصول ژئوفیزیک اکتشافی
- مکانیک سیالات
- انتقال حرارت
- خواص سنگ‌های مخزن
- خواص سیالات مخزن
- مهندسی حفاری
- مهندسی مخازن
- مکانیک سیالات دوفازی
- کنترل فرآیند
- عملیات بهره‌برداری
- مبانی چاه‌آزمایی
- نمودارگیری چاه
- شبیه‌سازی مخازن
- روش‌های افزایش برداشت
- تخمین مخازن در چاه‌های اکتشافی
بازار کار مهندسی نفت
رشته مهندسی نفت در ایران بازار کار خوبی دارد. فارغ‌التحصیلان می‌توانند در صنایع و شرکت‌های خصوصی و دولتی مرتبط با حوزه نفت، گاز و پتروشیمی مشغول به کار شوند. آنها معمولاً برای ورود به بخش‌های خصوصی و مناصب دولتی باید در آزمون‌های استخدامی شرکت کنند. امکان فعالیت در شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران، پالایشگاه‌های نفت و گاز، صنایع پتروشیمی، بورس انرژی و شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه بالادستی و پایین‌دستی صنعت نفت و گاز وجود دارد.
وضعیت بازار کار برای خانم‌ها
بازار کار رشته مهندسی نفت برای خانم‌ها به دلیل شرایط دشوار محیط‌های کاری و نیاز به فعالیت در مکان‌هایی با شرایط نامساعد جوی مانند سکوهای حفاری، محدودتر است. داوطلبان خانم باید این شرایط را در نظر بگیرند و با توجه به بازار کار و شرایط، به این رشته تحصیلی وارد شوند.