داروسازی یکی از بهترین و البته سخت‌ترین رشته‌های گروه علوم تجربی است، اما متأسفانه شناختی که از این رشته در بین مردم رواج دارد، کامل و درست نبوده و محدود به داروخانه‌ها و خدمات آن‌ها می‌باشد. برخلاف تصور عامه و نام این رشته، فارغ‌التحصیلان این رشته به احتمال زیاد در آینده شغلی خود دارویی نخواهند ساخت یا داروی جدیدی کشف نخواهند کرد و یا آزمایشگاه اختصاصی دایر نخواهند کرد. البته موارد گفته شده ناممکن نبوده بلکه نیاز به تجربه، دانش و مهارت فراوان دارد، لکن وظیفه‌ی اصلی آن‌ها، ارائه خدمات دارویی در داروخانه‌ها، بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، مراکز اطلاعات داروها و سموم، صنعت، کارخانه‌ها، مراکز آرایشی بهداشتی، در بخش‌های تحقیقاتی با مطالعه پیرامون الگوی مصرف داروها و نوع بیماری‌های منطقه و بسیاری از قسمت‌های دیگر خواهد بود.
وظایف و نقش داروساز
از دیگر تفکرات مرسوم و اشتباه دانش‌آموزان قبل از ورود به این رشته این است که در آینده، ارتباطی با جان بیمار و بالین ندارند که این تفکر آنچنان صحیح نبوده چرا که امروزه یکی از گرایش‌های تخصصی داروسازی، داروسازی بالینی است که داروساز در بخش‌های مختلف بیمارستان، مانند پزشکان؛ حضور یافته و بر روند درمانی بیماران نظارت دارد. ثانیاً در این رشته نیز احتمال خطا و اشتباه وجود داشته که کوچک‌ترین آن‌ها ممکن است جان بیمار را به خطر بیندازد و اگر در مواردی تداخلات دارویی به بیمار از جانب پزشک اطلاع داده نشود این وظیفه بر عهده دکتر داروساز است که جلوی مشکلات احتمالی را بگیرد. حداقل طول تحصیل دوره‌ی دکترای عمومی (D.Pharm) پنج و نیم تا شش سال (حداکثر ۱۲ ترم) می‌باشد که به دو دوره تقسیم می‌شود:
دروس عمومی و علوم پایه
دروس اختصاصی، کارآموزی و کارورزی
قسمت بسیار مهمی از دروس علوم پایه را مشتقات مختلف علم «شیمی» شامل می‌شوند:
شیمی عمومی، شیمی تجزیه، شیمی آلی و بیوشیمی. درنتیجه کاملاً مشخص است که چرا شیمی در کنکور برای دانشجویان متقاضی این رشته، هم‌ضریب زیست‌شناسی است (ضریب ۱۲).
اما برخلاف تفکر عده‌ای، این رشته به‌طور کامل مرتبط به علم شیمی نیست بلکه یادگیری آن به‌عنوان درس پایه و پیش‌نیاز مطالعه دروس اختصاصی و کاربردی اهمیت دارد و تحصیل در این رشته مستلزم مواجهه با بسیاری از دروس حفظی و فرار مانند نام، مکانیسم اثر، کاربرد، عوارض و تداخلات و حتی ساختارهای شیمیایی داروها است که نمی‌توان از طریق یادگیری مفهومی آن‌ها را به خاطر سپرد.
در نتیجه برای یادگیری دروس این رشته فرد باید علاقه زیادی به این‌گونه دروس حفظی داشته باشد. پذیرش در رشته داروسازی در دانشگاه‌های دولتی روزانه، ظرفیت مازاد و پردیس خودگردان صورت می‌گیرد. البته رشته داروسازی در دانشگاه آزاد اسلامی نیز به دو صورت آزاد و پردیس خودگردان پذیرش دانشجو دارد. رشته داروسازی، در هیچ‌یک از دانشگاه‌های پیام نور، غیرانتفاعی و نوبت دوم ارائه نمی‌شود.
گرایش‌های رشته داروسازی
رشته داروسازی برخلاف ناآگاهی عموم گرایش‌های بسیاری دارد که بعد از کسب مدرک کارشناسی داروسازی و پذیرش در آزمون تخصص می‌توانید در آن ادامه تحصیل بدهید. گرایش‌های رشته داروسازی عبارت‌اند از:
شیمی دارویی:
این گرایش از داروسازی تا مقطع دکتری در دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود و جز پایه‌ای‌ترین گرایش‌های تخصصی داروسازی است. متخصصان شیمی دارویی می‌کوشند تا با شناخت ساختار شیمیایی داروها، تحلیل و تجزیه واکنش‌های شیمیایی داروها و اثر آن‌ها بر بیولوژی بدن انسان، به طراحی، ترکیب، استخراج و شناسایی مواد مؤثر دارویی بپردازند.
فارماکوگنوزی:
هدف این گرایش از داروسازی تربیت متخصصان آگاه به خواص مواد مؤثر دارویی با منشأ طبیعی نظیر گیاهان دارویی است تا بتوانند مواد مؤثر دارویی را در گیاهان دارویی کشف و استخراج کنند.
سم‌شناسی:
دانشجویان در این گرایش داروسازی با عناصر و ترکیبات غیر دارویی سمی و با مسمومیت‌های ناشی از ترکیبات دارویی آشنا می‌شوند.
داروشناسی:
این گرایش داروسازی بسیار به سم‌شناسی شبیه است با این تفاوت که عمده تمرکز آن بررسی اثرات و عوارض داروها بر اساس In vitro و In vivo است.
فارماسیوتیکس:
دانشجویان این گرایش داروسازی می‌آموزند که مواد مؤثر و درمانی را به شکل دارویی مناسب و قابل‌مصرف انسان درآورند. این رشته در صنعت داروسازی جایگاه ویژه‌ای دارد.
داروسازی بالینی:
داروسازی بالینی رشته‌ای نوظهور در ایران است. دانشجویان این رشته دروس مرتبط با پزشکی مثل فیزیوپاتولوژی، سم‌شناسی بالینی و … را مطالعه می‌کنند. فارغ‌التحصیلان این رشته در کنار پزشکان در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به ارائه مشاوره و خدمات و مراقبت‌های دارویی به بیماران مشغول می‌شوند.
بیوتکنولوژی دارویی:
در گرایش بیوتکنولوژی دارویی برای ساخت و تولید انبوه مواد دارویی به دانشجویان دانش و مهارت لازم برای بهره‌برداری از علوم سلولی-مولکولی، میکروبیولوژی، میکروارگانیسم‌ها و ژنتیک آموخته می‌شود.
داروسازی هسته‌ای یا رادیوفارماسی:
در این گرایش داروسازی، دانشجویان با رادیوداروها، روش‌های شناسایی و سنجش آن‌ها، روش تولید رادیوداروها، و کاربرد رادیوداروها در تشخیص، درمان، و یا پیشگیری از بیماری‌ها آشنا می‌شوند و مهارت‌های استفاده از آن‌ها را می‌آموزند.
اقتصاد و مدیریت دارو:
هدف این رشته ایجاد توانمندی‌های مدیریتی در شناسایی و حل مشکلات نظام دارویی کشور و ارتقاء سطح ارائه خدمات نظام سلامت با مدیریت صحیح منابع مالی است.
نانو فناوری دارویی:
گرایش نانوفناوری دارویی گرایشی نوظهور در ایران است. دانشجویان در این گرایش داروسازی شناخت و تولید محصولات نانوزیست فناوری را می‌آموزند. مباحث مهم این گرایش داروسازی بیولوژی سلولی مولکولی، نانوبیومواد، کشت سلول و بافت، و … است.
کنترل دارو:
هدف از راه‌اندازی این گرایش داروسازی تربیت متخصصانی است که بر کیفیت انواع مواد اولیه و فرآورده‌های دارویی، بهداشتی و آرایشی، آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت فرآورده‌های دارویی نظارت کنند.
واحدهای درسی رشته داروسازی
دوره تحصیل مقطع کارشناسی داروسازی:
درس‌های عمومی و پایه دوره اول که دانشجویان داروسازی به مطالعه دروس پایه و پیش‌نیاز دروس تخصصی می‌پردازند، دو سال و معادل چهار ترم است. در این دوره دانشجویان داروسازی باید ۲۲ واحد عمومی و ۵۸ واحد علوم پایه را بگذرانند. در این دوره درس‌ها با درس‌های علوم پایه پزشکی شباهت‌هایی دارد و دروسی نظیر آناتومی بدن و فیزیولوژی را مطالعه می‌کنند. علاوه بر آن‌ها می‌بایست دروس شیمی مثل شیمی عمومی، شیمی آلی و … را پاس کنند. این دروس عبارت‌اند از:
- بیولوژی نظری
- فیزیک نظری
- ریاضیات پایه و مقدمات آمار
- شیمی عمومی
- بیوشیمی
- فیزیولوژی
- شیمی آلی
- تشریح
- اصول خدمات بهداشتی
- آمار حیاتی
- شیمی تجزیه
- میکروب‌شناسی نظری و عملی
- انگل‌شناسی و قارچ‌شناسی
- ایمونولوژی
- کمک‌های اولیه
- کامپیوتر
دوره تحصیل مقطع کارشناسی داروسازی:
دوره تخصصی و کارآموزی داروسازی در این دوره که حدود ۳ سال و نیم به طول می‌انجامد، دانشجویان رشته داروسازی به مطالعه دروس تخصصی مثل فارماکولوژی می‌پردازند. تعداد واحدهای این دوره ۱۲۹ واحد است. دروس دوره تخصصی عبارت‌اند از:
- گیاه‌شناسی دارویی
- اشکال دارویی
- تغذیه و رژیم درمانی
- مواد خوراکی نظری
- مواد خوراکی عملی
- فارماکولوژی
- داروسازی هسته‌ای
- بيوتكنولوژى
- کاربرد مواد دارویی و نیمه صنعتی
- مدیریت در داروسازی
- روش‌های دستگاهی در شیمی دارویی
- کنترل میکروبی فرآورده‌های دارویی
- داروسازی صنعتی
- داروشناسی
- اطلاعات دارویی و سموم
- سم‌شناسی
- بیماری‌شناسی
- اقتصاد دارویی
- حقوق و قوانین دارویی
- پروژه
- کارآموزی داروخانه
- کارآموزی بیمارستان
- کارآموزی صنعت
- پایان‌نامه
طول تحصیل رشته داروسازی: طول دوره تحصیل رشته داروسازی مانند رشته‌های پزشکی است و در صورت قبولی دروس و واحدهای مربوطه، این دوره حداقل ۵٫۵ و حداکثر ۶ سال به طول می‌انجامد. طول تحصیل دوره دکترای داروسازی حداکثر ۱۲ ترم است.
بازار کار و آینده شغلی رشته داروسازی
داروسازی یکی از رشته‌های کلیدی در حوزه بهداشت و درمان است که به دلیل نیازهای روزافزون جامعه به خدمات دارویی و بهداشتی، از بازار کار مناسبی برخوردار است. فارغ‌التحصیلان داروسازی می‌توانند در بخش‌های مختلفی از جمله داروخانه‌ها، بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، شرکت‌های دارویی، کارخانه‌های تولید دارو، مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی فعالیت کنند. با توجه به اهمیت و نقش حیاتی داروسازان در نظام سلامت، انتظار می‌رود که فرصت‌های شغلی برای این رشته در آینده نیز افزایش یابد.
نتیجه‌گیری
رشته داروسازی یکی از رشته‌های مهم و کاربردی در حوزه علوم پزشکی است که با توجه به نیازهای روزافزون جامعه به خدمات بهداشتی و درمانی، از بازار کار مناسبی برخوردار است. این رشته برای افرادی که علاقه‌مند به کمک به دیگران و بهبود کیفیت زندگی بیماران هستند، گزینه‌ای مناسب و پرارزش است. داروسازان با پشتکار، علاقه و تعهد می‌توانند در این رشته موفق شده و به جامعه خدمات ارزشمندی ارائه دهند.